Een van de eerste regels die je te horen krijgt als je een tekst schrijft, is dat je van passieve naar actieve zinnen moet. En als je je zakelijke tekst of je verhaal door een (eind)redacteur onder handen laat nemen, zal die je daar zeker ook op wijzen. Toch betekent dat niet dat je gelijk alle passieve zinnen moet schrappen. Dit is waarom.
Wanneer is een zin passief?
Een zin is passief (ook wel: staat in de lijdende vorm) als de persoon die de handeling uitvoert niet het onderwerp van de zin is. Dat klinkt ingewikkeld, maar de volgende voorbeelden maken veel duidelijk:
- De actie wordt door de klanten goed bekeken.
- In deze alinea wordt een selectie aan voorbeelden genoemd.
- De meubels zijn door de beheerder zorgvuldig schoongehouden.
In bovenstaande voorbeelden zie je eigenlijk alle kenmerken van een passieve zin:
- In de zin staat een vervoeging van het hulpwerkwoord zijn of worden in combinatie met een voltooid deelwoord.
- De handelende persoon is aangegeven door het woordje door. (Zie je dat dit ook een passieve zin is?)
- In sommige gevallen staat er helemaal geen handelende persoon, zoals de tweede voorbeeldzin.
Hoe krijg je een zin van passief naar actief?
Er zijn een paar vrij eenvoudige trucjes om een passieve zin om te zetten naar een actieve zin:
- Maak van de handelende persoon het onderwerp.
- Maak van het voltooid deelwoord het hoofdwerkwoord.
- Kies eventueel een alternatief werkwoord.
Op deze manier kun je de eerdergenoemde voorbeelden van passief naar actief krijgen:
- De klanten bekijken de actie goed.
- We noemen in deze alinea een selectie aan voorbeelden.
- De beheerder heeft de meubels zorgvuldig schoongehouden.
Wat is het voordeel van actieve zinnen?
Het is niet voor niets dat taaladviseurs vaak hameren op het gebruik van actieve zinnen. Als je voor een actieve vorm kiest, zijn zinnen namelijk directer en minder omslachtig. Ideaal als je bijvoorbeeld op B1 wilt schrijven of mensen laagdrempelig wilt aanspreken.
In sommige branches zie je dat de lijdende vorm populair is. Denk bijvoorbeeld aan brieven van overheidsinstanties of juridische documenten. Ook hoor je nog weleens dat passief taalgebruik ‘wetenschappelijk’ zou zijn. Maar in al die gevallen krijg je een tekst die afstand schept tot de lezer.
Wil je je lezer direct aanspreken en op een toegankelijke manier benaderen? Kies er dan zo veel mogelijk voor om actief te schrijven.
Wat is het voordeel van passieve zinnen?
Passief taalgebruik kan ook voordelen hebben. Als je echt niet weet wie iets heeft gedaan, kun je moeilijk een handelende persoon in de zin zetten. En als het gaat om negatieve zaken (er worden fouten gemaakt), heeft het ook vaak de voorkeur dat je de persoon in kwestie niet noemt.
Daarnaast is het soms onbelangrijk wie iets doet. Als een automobilist op de radio hoort dat er ‘aan de weg wordt gewerkt’, maakt het hem niet uit of de werkers van Rijkswaterstaat zijn of van een andere instantie. En zo zijn er nog meer redenen te bedenken.
Kortom: is het niet belangrijk wie iets doet of wil je dat bewust verbloemen? Dan kan de lijdende vorm je helpen. Maar kies in je zakelijke tekst of je verhaal wel altijd bewust en beperkt voor passief taalgebruik. Je zult zien dat je tekst daardoor beter leesbaar wordt.
